DANH HỌA LEONARDO DA VINCI
Cứ khoảng cuối tháng
Ba tới tháng Tư hằng năm, vào những ngày nắng nóng gay gắt và oi ả nhất, người
Công giáo nói riêng và các giáo hội có niềm tin Kitô khác long trọng kính nhớ
và tưởng niệm Cuộc Tử Nạn và Phục Sinh của Đức Giêsu Kitô. Và danh họa Leonardo
Da Vinci đã có công lớn khi tạo nên bức bích họa Bữa Tiệc Ly, một tuyệt tác với
điều kỳ diệu như chính tác phẩm vậy!
Danh họa Leonardo Da Vinci vẽ bích
họa Bữa Tiệc Ly (The Last Supper) phải mất 3 năm liền – không là 7 hoặc
20 năm như một số người nghĩ. Ðó là bức tranh vẽ mô tả Chúa Giêsu và 12 môn đệ
trong bữa ăn cuối cùng trước khi Ngài bị môn đệ Giuđa phản bội. Bữa Tiệc Ly vào
chiều tối một ngày thứ Năm, thời điểm Chúa Giêsu thiết lập Bí tích Thánh Thể và
chức Linh mục tư tế.
Leonardo đã tốn nhiều công phu đi tìm
người mẫu. Giữa hàng ngàn thanh niên ông mới chọn được một chàng trai có gương
mặt thánh thiện, một tính cách thanh khiết tuyệt đối làm người mẫu vẽ Chúa
Giêsu. Da Vinci làm việc không mệt mỏi suốt 6 tháng liền trước chàng trai để
hình ảnh Chúa Giêsu có thể hiện ra trên bức họa.
Những năm tiếp theo ông lần lượt vẽ
xong 11 môn đệ, chỉ còn Giuđa – người môn đệ đã phản bội Chúa vì 30 đồng bạc.
Hoạ sĩ muốn tìm một người đàn ông có khuôn mặt hằn lên sự hám lợi, lừa lọc, đạo
đức giả và cực kỳ thâm độc. Khuôn mặt đó phải toát lên tính cách của kẻ sẵn
sàng bán đi người bạn thân nhất, người thầy kính yêu nhất của chính mình…
Cuộc tìm kiếm dường như vô vọng. Bao
nhiêu gương mặt xấu xa nhất, độc ác nhất, Vinci đều thấy vẫn chưa đủ để biểu lộ
cái ác của Giuđa. Một hôm, Da Vinci được thông báo có một người mà ngoại hình
có thể đáp ứng yêu cầu của ông. Người đó đang ở trong một hầm ngục ở Roma, bị
kết án tử hình vì tội giết người và nhiều tội ác tày trời khác.
Da Vinci lập tức lên đường đi Rôma.
Trước mặt ông là một gã đàn ông nước da đen sạm với mái tóc dài bẩn thỉu xoã
xuống, một khuôn mặt xấu xa, hiểm ác, hiển hiện rõ tính cách của một kẻ hoàn
toàn bị tha hoá. Ðúng, đây là Giuđa!
Ðược phép đặc biệt của Đức Vua, người
tù được đưa tới Milan, nơi bức tranh đang vẽ dang dở. Mỗi ngày tên tù ngồi
trước Da Vinci và người hoạ sĩ thiên tài cần mẫn với công việc truyền tải vào
bức tranh diện mạo của kẻ phản phúc.
Khi nét vẽ cuối cùng hoàn thành, kiệt
sức vì phải đối mặt với cái ác một thời gian dài, Vinci quay sang bảo với lính
gác: “Các anh đem người này đi đi…”. Lính canh túm lấy kẻ tử tù nhưng
hắn đột nhiên vùng ra, lao đến quỳ xuống bên chân Da Vinci và khóc nức lên: “Ôi,
ngài Da Vinci! Hãy nhìn tôi! Ngài không nhận ra tôi sao?”.
Da Vinci quan sát kẻ mà 6 tháng qua
ông đã liên tục nhìn mặt, rồi ông đáp: “Không, tôi chưa từng nhìn thấy anh
cho đến khi anh được đưa đến từ hầm ngục Rôma”. Tên tử tù kêu lên: “Ngài
Vinci, hãy nhìn kỹ tôi đi! Tôi chính là người mà ngài đã chọn làm mẫu để vẽ
Chúa Giêsu đây…”.
Câu chuyện này có thật, như bích họa Bữa
Tiệc Ly là có thật. Chàng trai từng được chọn làm hình mẫu vẽ Chúa Giêsu đã
tự biến mình thành hình tượng của kẻ phản bội ghê gớm nhất trong lịch sử chỉ
sau một thời gian ngắn!
Leonardo di ser Piero da Vinci sinh ngày 15-4-1452
tại Anchiano (Ý), mất ngày 2-5-1519 tại Amboise (Pháp). Ông là một họa sĩ, nhà
điêu khắc, kiến trúc sư, nhạc sĩ, bác sĩ, kỹ sư, nhà giải phẫu, nhà sáng tạo và
là một triết gia tự nhiên. Ông được coi là một thiên tài toàn năng người Ý. Tên
thành phố Vinci, nơi sinh của ông, nằm trong lãnh thổ của tỉnh Firenze, cách
thành phố Firenze 30 km về phía Tây, gần Empoli, cũng là họ của ông. Người ta
gọi ông ngắn gọn là Leonardo vì Da Vinci có nghĩa là “đến từ Vinci”,
không phải là họ thật của ông. Tên khai sinh là Leonardo di ser Piero da
Vinci có nghĩa là “Leonardo là con của Ser Piero, đến từ Vinci”. Ông
nổi tiếng với những bức hoạ cổ điển của mình như bức Mona Lisa, bức Bữa
Tiệc Ly,…
Ông là người có những ý
tưởng đi trước thời đại của mình, đặc biệt là sự sáng chế máy bay trực
thăng, xe tăng, cách sử dụng hội tụ năng lượng mặt trời, máy tính, sơ thảo lý
thuyết kiến tạo địa hình, tàu đáy kép (double hull), cùng nhiều sáng chế khác,
khó có thể liệt kê hết ở đây. Một vài thiết kế của ông đã được thực hiện và khả
thi ngay lúc ông còn sinh thời. Ứng dụng khoa học trong chế biến kim loại và
trong kỹ thuật ở thời đại Phục Hưng còn đang ở trong thời kỳ trứng nước. Thêm
vào đó, ông có đóng góp rất lớn vào kiến thức và sự hiểu biết trong lĩnh vực
giải phẫu học, thiên văn học, xây dựng dân dụng (civil engineering), quang học
và nghiên cứu về thủy lực. Những sản phẩm lưu lại trong cuộc đời ông chỉ còn
lại vài bức hoạ, cùng với một vài quyển sổ nháp tay (rơi vãi trong nhiều bộ sưu
tập khác nhau các sáng tác của ông), bên trong chứa đựng các ký hoạ, minh hoạ
về khoa học, và bút ký.
BÍCH HỌA “BỮA TIỆC LY”
Nội dung: Bức tranh mô tả một
sự kiện tôn giáo trong Kinh Thánh: Giuđa Iscariôt – một môn đệ của Chúa Giêsu –
đã tố giác với nhà cầm quyền La Mã để bán đứng thầy của mình chỉ với 30 đồng
bạc. Chính giữa bức tranh là chúa Giêsu đang nói với các môn đệ: “Trong anh
em có người sẽ bán rẻ Thầy”. 12 môn đệ ngồi đồng bàn, mỗi người một vẻ mặt
khác nhau: 3 người thì thầm bàn bạc, 3 người tỏ vẻ giận dữ (trong đó có 1 người
đập mạnh tay xuống bàn), 1 người lộ vẻ nghi ngờ, 1 người tỏ ra ngạc nhiên, 1
người ngồi ngay ngắn tỏ lòng trung thành, 2 người lộ vẻ xúc động. Chỉ có một
môn đồ mặt tái nhợt, lưng hơi ngả về sau, tay nắm chặt túi tiền – đó chính là
Giuđa, người mặc áo xanh thứ tư từ bên
trái, tay cầm bọc tiền, có thể là tiền bán Chúa. Sau lưng ông là một khoảng
tối, còn sau lưng Chúa Giêsu là ô cửa đầy ánh sáng. Những tia sáng chiếu vào
gương mặt Chúa Giêsu làm ánh lên vẻ điềm tĩnh, hiền từ mà cương nghị. Sự tương
phản mạnh mẽ này đã biểu đạt được sự căm giận sâu sắc của tác giả đối với lũ
gian ác, sự ngưỡng vọng đối với chính nghĩa.
Nghệ thuật: Trước Vinci đã có
nhiều họa sĩ nổi tiếng đã vẽ đề tài này, tuy nhiên họ đều thất bại. Bích họa
của Da Vinci nổi tiếng nhất vì hai lý do: Thứ nhất, lần đầu tiên buổi tiệc ly
được vẽ với các nhân vật hết sức sống
động như người thật. Mỗi môn đệ tỏ một thái độ
khác nhau khi nghe Chúa báo tin có người phản bội. Người thì bàng hoàng, người
thì muốn ngất xỉu (thánh Gioan, người ngồi bên phải Chúa), mấy người khác ngạc nhiên hỏi nhau. Thứ hai, khả năng thể hiện
luật viễn cận của Da Vinci trong bức họa rất tuyệt vời, mọi điểm trên bức tranh
đều tụ về một điểm chung là khuôn mặt của Chúa. Một trong những nguyên nhân gây
thất bại ở các họa phẩm khác là chưa phản ánh chân thực về 12 môn đệ, đặc biệt
là hoạt động tâm lý phức tạp của Giuđa. Tác phẩm của Da Vinci đã giải quyết mỹ
mãn vấn đề này. Từ đó về sau, không hoạ sĩ nào vẽ lại đề tài này nữa bởi họ cho
rằng không thể vượt qua tác phẩm của danh họa Da Vinci.
Để vẽ nên bức tranh này, Vinci đã gặp
không ít khó khăn, nhất là phải xử lý nhân vật Giuđa. Để giải quyết khó khăn
này, hàng ngày Vinci phải đi lang thang trong thành phố để quan sát cử chỉ,
hành động của bọn tội phạm, lưu manh rồi vẽ đi vẽ lại hàng trăm bức họa Judas ở
các tư thế khác nhau. Việc đi lang thang trong thành phố như vậy đã nảy sinh
lòng nghi ngờ của bao người, trong đó có cả giáo sĩ. Sau đó, nhờ thị trưởng
thành phố, Vinci đã giải quyết được hiểu lầm, và bức tranh ngày nay vẫn còn
trên tường nhà thờ.
Thời gian: Có một địa điểm mà
mọi du khách đến thành phố Milan (Ý) đều muốn được xem, đó là nơi có bích họa
Bữa Tiệc Ly của danh họa Leonardo Da Vinci, được vẽ trên tường nhà thờ Santa Maria della Grazie từ thế kỷ XV (trong 3 năm, từ 1495–1498). Thời gian đó, danh họa làm việc ở Milan dưới
sự bảo trợ của công tước Sforza, và chính Sforza đã đặt vẽ bức tranh này.
Do lượng khách muốn xem tranh rất
đông, mà theo quy định thì mỗi lần chỉ
có 25 người được vào xem trong 15 phút nên khách thường phải đặt mua vé trên Internet trước 2 tháng (giá 8 euro). Muốn xem
sớm hơn thì có thể mua vé tại một số công ty du lịch với giá đắt hơn, khoảng 20 euro.
Du khách được nhân viên dẫn qua mấy lớp cửa bảo vệ để vào nhà thờ, nơi
bức họa được Da Vinci vẽ trên bức tường cách đây 600 năm với kích thước 8,8m x 4,6m. Khi sáng tác bức họa,
Da Vinci không theo kỹ thuật lúc bấy giờ
là sử dụng thạch cao ướt mà dùng thạch cao khô. Vì vậy, bức tranh bị tàn phai
nhanh chóng theo thời gian. Nhiều thế kỷ sau, người ta phải tu sửa rất nhiều lần
và việc này cũng gây nhiều tranh cãi về
độ chính xác của bức họa.
Khi Pháp chiếm Milan hồi thế kỷ XVIII,
quân lính của Napoléon đã phá hoại không thương tiếc bằng cách ném đá lên bích
họa này. Trước đó (thế kỷ XVII), một người vô ý thức ở nhà
thờ còn nảy ra ý định đục một cánh cửa ra vào ở giữa bức tường,
ngay vị trí chân của Chúa. Sau này, cánh cửa bị bít lại, nhưng phần chân Chúa
phía dưới bàn (theo các bản vẽ ban đầu có tư thế bắt chéo như khi bị treo trên
thánh giá) không được phục hồi lại. Lần bức họa bị phá hoại nặng nề nhất là
thời Đệ nhị Thế Chiến, khi nhà thờ bị bỏ
bom và hư hỏng nặng.
Cũng trong căn phòng này, đối diện
với bức tranh Buổi tiệc ly là bức Thập Tự Giá của Giovanni Donato da Montorfano
– một họa sĩ cùng thời với Da Vinci nhưng ít nổi danh hơn. Cho dù đã từng xem
bức tranh nổi tiếng của Da Vinci trong sách, nhưng khi đứng trước tuyệt tác
này, nhiều người mới khả dĩ cảm nhận được kích thước to
lớn của nó và đặc biệt là nghệ thuật xử lý ánh sáng của danh họa, vì ánh sáng
trong bức tranh được vẽ là hướng từ cửa sổ bên trái phía sau.
Phần bên phải của bức tranh được danh
họa vẽ sáng hơn, màu sắc trang phục các nhân vật cũng được xử lý rất khéo: Cùng màu
xanh, nhưng chiếc áo của những người ngồi bên phải khác với màu xanh chiếc áo
của Chúa ở giữa và những người ngồi bên trái. Những điều này khó có thể cảm
nhận được trên các bản sao, dù là hình hoặc phim ảnh.
TRẦM THIÊN THU (tổng hợp và chuyển
ngữ)
