Có một câu nói lý thú của Lâm Ngữ Đường đại khái hạnh phúc đến từ
ruột già, ruột già mà sinh hoạt điều hòa, tốt đẹp thì ta hạnh phúc, còn
trục trặc thì ta mất hạnh phúc, sự đời chỉ có vậy! Thật vậy, điều này
chỉ những ai có kinh nghiệm về trục trặc của ruột già mới biết được hạnh
phúc nằm ở đâu. Bởi vì ruột già là nơi cất chứa những chất xả trong cơ
thể cần phải được thải bỏ, nếu nó cứ bị kẹt lại đó hoài thì mệt lắm. Ta
sẽ thấy bức bối, khó chịu, căng thẳng lắm. Cho nên khi ruột già thông
suốt thì mới sảng khoái, khỏe mạnh, minh mẫn … nói chung là hạnh phúc.
Có một cái ruột già hoạt động tốt nhiều khi ta không mấy biết ơn.
Nhìn lại kỹ cơ thể mình mà coi, từ cái miệng đưa thức ăn vào rồi dần
dần thức ăn đi qua thực quản, xuống dạ dày, ruột non, ruột già để được
hấp thu các chất dinh dưỡng rồi cuối cùng còn lại chất bả phải nhào nặn,
vo tròn rồi thải ra ngoài từ ngõ hậu môn. Nhìn kỹ thì thấy đó là một
con đường thẳng mà người ta gọi là ‘’ống tiêu hóa’’. Các cơ quan khác
trong cơ thể người ta gọi một cách trang trọng là “bộ máy” như bộ máy
tuần hoàn, bộ máy hô hấp … nhưng tiêu hóa lại thường được gọi là “ống”:
ống tiêu hóa, như có phần coi nhẹ! Thực ra cái ống đó rất quan trọng, nó
quyết định ‘’To be or not to be’’.
Toàn bộ hoạt động trong cơ thể mình đều cần năng lương: tim đập, phổi
hít thở, các cơ bắp cử động … đều cần năng lượng và năng lượng đó do
phản ứng oxyt hóa từ oxygen trong không khí và từ các thức ăn. Một người
mà không thở thì 5 phút là chết rồi. Nhưng có thể nhịn đói được nửa
tháng mà vẫn chưa chết nếu vẫn uống nước đầy đủ.
Nhắc lại, có hai thứ quan trọng cho sự sống của mình: một là oxygen
trong không khí và hai là thức ăn, thức uống. Do đó trước hết, mình phải
biết cách thở và sau đó là biết cách ăn!
Tại sao lại gọi là ống tiêu
hóa mà không gọi là bộ tiêu hóa, hệ tiêu hóa? Vì thực chất nó là một
cái ống tròn, dài, chạy từ miệng đến hậu môn, thắt lại chỗ này, phình ra
chỗ kia, ngoằn ngoèo chỗ nọ để giúp tiêu hóa thức ăn. Nó trơn tru thì
tốt quá. Nó mà trục trặc thì mệt. Thức ăn không đảm bảo vệ sinh an toàn
thì sanh đủ thứ bệnh! Vậy thì mình nên ăn cái gì, ăn làm sao cho tốt,
cho hiệu quả để giúp cho mình khỏe khoắn.
Hãy nhìn lại một chút để xem ống tiêu hóa của mình ra sao và cái ruột
già ảnh hưởng tới hạnh phúc của mình như thế nào. Ống tiêu hóa của mình
đi từ miệng xuống thực quản, tới dạ dày (bao tử) chứa thức ăn, nhồi bóp
thức ăn … Dạ dày tiết ra một thứ axit rất mạnh và nếu mình ăn uống
không khéo thì mình sẽ bị đau bao tử, vì chính cái axit đó phá dạ dày
của mình. Nhờ axit đó mà tiêu hóa được thức ăn các thứ, nhưng đến một
lúc nào đó, nếu dạ dày bị yếu đi thì chính cái axit đó nó “tiêu” luôn dạ
dày của mình, sinh ra bệnh đau dạ dày, loét dạ dày (lở bao tử!).
Ruột non có độ dài chừng 3 mét và có nhiệm vụ tiêu hóa thức ăn và hấp
thu dưỡng chất. Trên bề mặt ruột non có những tế bào mà nếu mình mở
rộng những tế bào đó thì nó rộng khoảng 250 mét vuông. Và có một điều mà
chúng ta không để ý là cứ mỗi khoảng 5 ngày thì toàn bộ mạng tế bào ở
trong ruột non thay đổi, tạo ra một mạng tế bào mới. Cho nên nếu mình
đang ăn mặn mà chuyển qua ăn chay thì mấy ngày đầu mình khó chịu nhưng
khi ruột non thay đổi tế bào mới thì nó hấp thu và quen với thức ăn đó.
Từ đó mình hiểu ra được sự vô thường, sự thay đổi liên tục ngay trong cơ
thể mình.
Những thức ăn bổ dưỡng sau khi được hấp thu ở ruột non thì còn những
chất bã đổ vào trong ruột già. Ruột già có nhiều phần: ruột già lên,
ruột già ngang, ruột già xuống; trực tràng và cuối cùng là hậu môn. Phần
ruột già dài chừng 1 mét. Ở ruột già một số chất vẫn còn được hấp thu.
Chúng ta không thể ngờ rằng trong ruột già mình có vô số vi khuẩn, và
những vi khuẩn này rất có ích cho cơ thể. Không phải cứ nghe ‘vi khuẩn’
thì nghĩ toàn là thứ nguy hiểm, độc hại đâu. Có nhiều thứ vi khuẩn rất
có ích cho cơ thể, đặc biệt nằm ở ruột già. Chúng sống từng vùng phân
chia ranh giới rõ rệt, không xâm phạm lẫn nhau. Chúng ở đó rất yên lành.
Thế nhưng khi mình uống thuốc kháng sinh để chữa bệnh theo toa bác sĩ
(có khi tự ý uống!) để tiêu diệt vi khuẩn bệnh thì vi khuẩn lành cũng bị
diệt luôn. Lúc đó bắt đầu gây rối loạn, xáo trộn hệ thống đường ruột
của mình. Hệ thống vi khuẩn nằm rải rác trong ruột tạo ra các vitamin,
đặc biệt là vitamin K giúp cho sự đông máu. Do vậy, khi mình dùng kháng
sinh bừa bãi thì mình đã tự hại mình.
Như đã nói, ống tiêu hóa là một ống dài từ miệng đến hậu môn, nếu
chúng ta kéo thẳng ra, kéo dài ra thì rõ ràng là một cái ống: chỗ này
phình ra làm dạ dày, chỗ này thắt lại ngoằn ngoèo thành ruột non, chỗ
này phình từng múi thành ruột già … Ở những chỗ phình ra, thắt lại trên
ống tiêu hóa đó có những cơ quan như tuyến tụy tiết Insulin và gan tiết
mật, rót vào để giúp tiêu hóa thức ăn.
Trên suốt hành trình đi qua cái ống đó, nếu có chỗ nào bị nghẹt, bị
bít, cũng sẽ sinh bệnh. Đặc biệt ở ruột già, hậu môn, nếu bị nghẹt vì
một lý do nào đó thì người ta sống trong tình trạng giống như “cầu tiêu
nghẹt, cống nghẹt” vậy đó. Tình trạng nghẹt “cống”, nghẹt “cầu” sẽ gây
ra nhiều chuyện phiền phức lắm. Nó làm cho mình bị hôi miệng, rồi bón,
trĩ … Tóm lại, ruột già mà hoạt động trơn tru thì ta có hạnh phúc, trục
trặc thì không thể nào có hạnh phúc được, đúng như Lâm Ngữ Đường nói.
Câu hỏi đặt ra là: Tại sao nó nghẹt, do đâu mà nó nghẹt và làm cách nào
cho nó hết nghẹt? Nôm na như vậy. Bữa nay mình không nói những chuyện
khoa học cao xa, những danh từ chuyên môn gì đâu, mình nói chuyện bình
thường đi cho nó dễ nhớ, dễ hiểu và thiết thực. Trên cái ống đó, nếu
nghẹt ở thực quản, nghẹt ở cuống bao tử, nghẹt ruột, lồng ruột, tắt
ruột, ung thư, co thắt … đều nguy, phải đi bác sĩ chuyên khoa ngay.
Nói thêm, cái hệ thống tiêu hóa này có một phản xạ rất lý thú. Ta có
thể hình dung một người chúc đầu xuống đất, chổng chân lên trời, gọi là
trồng chuối đó, mà vẫn nuốt được, vẫn có thể ăn uống được, đó là một
phản xạ rất đặc biệt. Thế nhưng khi ta đau khổ, buồn giận, tức bực trong
người thì ‘nuốt không trôi’ dâu!
Khi mình hiểu được những trở ngại của đường tiêu hóa thì mình phải
tôn trọng, chọn những loại thức ăn như thế nào cho nó khỏi bị rối loạn,
bị nghẹt. Nguyên nhân bị nghẹt này có thể do cơ học; như có cục u bướu
hoặc do co thắt vì nguyên nhân gì đó cũng sinh ra kẹt, mà có nhiều cái
làm cho co thắt lắm …
Chúng ta không thể ngờ được chính bộ não của chúng ta nó quyết định
cái vụ trơn tru hay co thắt (nghẹt) của ống tiêu hóa này. Khi nào được
ăn một bữa ngon, tức là bữa ăn có bạn bè, gia đình êm ấm, hạnh phúc thì
mình thấy dễ tiêu lắm; còn nếu mình ăn trong cảnh bực bội, giận hờn như
hai vợ chồng gây gổ, con cái không nghe lời … thì nuốt không trôi. Tản
Đà có nói đại ý: Đồ ăn ngon mà người ngồi ăn không ngon thì không ngon.
Đồ ăn ngon, người ăn ngon mà chỗ ngồi ăn không ngon thì cũng không ngon.
Nói khác đi, đồ ăn ngon cần phải có người cùng ăn ngon và một chỗ ngồi
ăn cũng phải ngon, nghĩa là sạch sẽ, mát mẻ nữa thì mới hạnh phúc được.
Tôi thấy ngoài ba điều trên phải thêm điều thứ tư là cách ăn ngon. Đồ
ăn ngon, người ăn ngon, chỗ ngồi ăn ngon mà cách ăn không ngon cũng
không ngon. Cách ăn ngon là sao? Là ăn chậm rãi, ăn nhai kỹ, ăn có ý
niệm về ăn − tức là, có ý thức hay là trách nhiệm về sự ăn.
Khi ăn nhâm nhi, nhai kỹ, ý thức từng miếng ăn một thì dù ăn một chén
cơm với muối mè cũng thấy ngon, rau luộc kho quẹt cũng ngon. Trái lại,
tình trạng căng thẳng ở tâm trong lúc ăn dẫn đến những sự co thắt của
ống tiêu hóa, đặc biệt thường gặp là bệnh ruột già co thắt. Co thắt thì
làm sao trơn tru được, mà sẽ gây ra những chứng như đau bụng, khó chịu …
Khi đó, mình mất hạnh phúc rồi.
Không hiểu sao bây giờ bệnh ruột già co thắt nhiều lắm, ở Mỹ cũng
khoảng 20%, còn ở ta chưa có thống kê, nhưng mà chắc còn cao hơn nữa.
Tại sao vậy? Tại vì căng thẳng, lo phiền, bực bội, sợ hãi, ăn cái gì
mình cũng sợ, rất là ngại, ăn không thấy ngon nữa … Những trạng thái tâm
thần không ổn như vậy gây ra sự co thắt ở đường ruột. Trong trường hợp
này, nguyên nhân bệnh đâu phải ở ruột già, mà ở trong tâm mình cho nên
đi bác sĩ thì bác sĩ đâu có chữa được. Bác sĩ học để chữa bệnh, đau đâu
chữa đó, đâu có quan tâm đến nỗi buồn khổ âu lo của mình. Vậy thì giải
quyết làm sao?
Phải giải quyết vấn đề tận gốc. Có nhiều nguyên nhân nhưng mình thấy
sự co thắt là do tâm lý, do căng thằng, lo âu, trầm cảm. Đây là 3 thứ
bệnh thời đại, trên toàn thế giới, viết tắt là SAD: Stress, Anxiety,
Depression. Cách chữa theo các nhà trị liệu tâm lý nhiều khi phải dựa
vào thiền: MBSR (Meditation-based Stress Reduction). MBCT
(Meditation-based Cognitive Therapy).
Có những doanh nhân trẻ, tuổi chưa tới bốn mươi mà đã bị cái bệnh
đường ruột co thắt này. Họ căng thẳng lắm, không có được bữa ăn yên ổn
như mình đâu. Trong bữa ăn, họ cũng bàn tính kế hoạch, bàn tính hợp đồng
để ký kết, tính toán làm sao để cho có lợi nhất cho mình.
Gần đây bên Mỹ các thầy thuốc phát hiện một cách chữa bệnh viêm đại
tràng mạn tính rất hay: dùng … phân người để chữa! Trong ruột già của
mình có một loại vi trùng tên Clostridium difficilé, loại vi trùng này
khi phát bệnh thì rất khó chữa, dùng kháng sinh cũng không khỏi hẳn, dễ
tái phát. Dùng phân của một người khỏe mạnh hoàn toàn, không bị bệnh
viêm gan siêu vi, không nhiễm HIV …, khoảng nửa kí lô, lọc bỏ phần xác
dơ bẩn, lấy phần nước trong (vẫn có chứa vi trùng lành mạnh) rồi truyền
cho bệnh nhân qua đường hậu môn hoặc qua đường miệng. Tác dụng chủ yếu
là để phục hồi đường ruột đã bị hư hỏng lâu ngày, do hệ thống vi khuẩn
có ích trong ruột bị xáo trộn, mất quân bình, khiến vi trùng Clostridium
difficile phát tác gây bệnh. Trong phân của người khỏe mạnh chứa nhiều
vi trùng có ích, bơm vào cơ thể người bệnh là để nuôi cấy lại, nhằm quân
bình lại hệ thống vi khuẩn đường ruột. Kết quả thật tuyệt vời!
Thật ra phương pháp này đã có trong y học Đông phương từ ngàn xưa. Từ
xưa, con người đã biết dùng phân người để chữa bệnh, thậm chí dùng phân
người đốt thành than uống, chữa ngộ độc (ngộ độc nấm chẳng hạn) … Ta
mới thấy nền y học từ xưa đến đời nay vẫn tích lũy nhiều kinh nghiệm lạ
lùng, như ngày xưa ông bà ta có tập quán để dành một phần cuống rốn,
treo lên nóc nhà bếp, khi trẻ bệnh thì lấy xuống mài ra cho trẻ uống.
Không ngờ sau này các nhà khoa học cũng dùng cuống rốn để nuôi cấy tế
bào gốc.
Trong phân có ba phần tư là nước, còn lại khoảng 100g là chất bã,
chất xơ, tế bào, vi trùng … Nếu phân nằm trong ruột già quá lâu thì nước
sẽ bị hấp thu lại hết và phân sẽ bị cứng (bón). Đó là do ta ăn không đủ
chất, thiếu xơ, thiếu rau, thiếu trái cây … và nhất là uống không đủ
nước (mỗi ngày cần 2 lít nước) nên đã gây táo bón. Chúng ta ăn những gì
là do mình tự quyết định, vì vậy nên chọn ăn những loại rau, những loại
thức ăn chứa nhiều nước, trái cây để làm “mát” đường ruột.
Học sinh trong trường học ngày nay bị bón rất nhiều, có khi gây loét
hậu môn, gây ra bệnh trĩ. Nhiều học sinh bị bón, cảm thấy đau khi phải
đi vệ sinh nên lo sơ không muốn đi, mà càng né tránh thì càng bị bón
nặng hơn. Có lần nói chuyện với các thầy cô giáo ở một trường học, tôi
có nói đến chuyện để các học sinh có khả năng sáng tạo, biết sống hạnh
phúc, học hành tốt thì nhà trường phải quan tâm đến hệ thống toilet.
Thử tới các nhà hàng, khách sạn lớn, chúng ta sẽ thấy hệ thống nhà vệ
sinh đạt chuẩn, đặt ngay ở chỗ tiếp tân, sạch sẽ, thơm tho, có khi còn
có tiếng nhạc dìu dặt. Người ta còn không gọi là toilet hay WC như xưa
mà gọi là Rest Room.
Đối với trẻ em thì vậy, còn đối với người lớn còn khó chịu hơn, táo
bón ảnh hưởng rất nhiều đến cuộc sống, công việc … gây ra những căng
thẳng, bức bối. Người già lại còn bị nặng nề hơn nữa vì ăn không đủ chất
xơ, chất nhờn. Khi mắc vệ sinh thì phải nên đi ngay, nhưng ngày nay
nhiều người vì công việc bận rộn mà hay nín nhịn, vì vậy tạo thành thói
quen và dễ mắc bệnh táo bón, thậm chí dẫn đến … trĩ, một thứ bệnh đau
khổ!
Tóm lại, chuyện ăn uống của mình sẽ quyết định chuyện vệ sinh. Nếu
chúng ta dùng thuốc xổ để “giải quyết” thì cũng được nhưng nên cẩn thận
vì cơ thể sẽ quen. Cách tốt nhất là nên ăn uống đủ chất, ăn nhiều chất
xơ (rau lang, rau muống, rau cải các thứ), chất dầu (dầu cá, dầu cải),
chất nhờn (nha đam, mồng tơi …) để tiêu hóa tốt hơn. Vậy có thể nói, nếu
chúng ta quan tâm đến ruột già thì cũng có nghĩa chúng ta quan tâm đến
toàn bộ hệ thống tiêu hóa, cái ống tiêu hóa của mình. Chúng ta phải quan
tâm chăm sóc nó nhiều hơn, phải biết ơn nó nhiều hơn.
Osho trong cuốn Hành trình nội tại từng nói: Con người khổ là do sử
dụng cái đầu nhiều quá, suy nghĩ nhiều quá, nên chuyển hướng xuống sống
bằng trái tim, sống bằng tình cảm, nhưng như vậy cũng vẫn còn khổ, cần
chuyển xuống sống bằng cái … rốn thì sẽ hạnh phúc hơn! Ý ông muốn nói
sống bằng rốn nghĩa là sống bằng hơi thở (thở bụng, đưa hơi xuống huyệt
đan điền …) thì ta sẽ giải quyết được nhiều vấn đề căng thẳng trong đời
sống.
Nhưng theo tôi, chúng ta không chỉ dừng lại ở rốn mà nên xuống thấp
hơn chút nữa, đến tận ruột già, vì nói cho cùng … hạnh phúc đến từ ruột
già đó vậy!
BS Đỗ Hồng Ngọc